Ang Buod ng "El Filibusterismo"

Kabanata 37&38: Ang Hiwagaan At Kasawiang-palad

                                               Kabanata 37: Ang Hiwagaan

Nabatid din ng madla, sa likod ng pagpigil sa balita, ang mga pagbabangon at mga supot ng pulbura.  Ito ang naging paksa ng usapan ng lahat - palihim nga lamang.  Si Chikoy kasi, payat na platero. Ay nagdala ng hikaw para kay Paulita nang tinatanggal na ang mga palamuti at mga hapag sa bahay ni Kapitan Tiyago at nakita niya mismo ang suput-supot na pulbura sa ilalim ng mesa, sa silong, sa bubungan, sa likod ng mga upuan.

Ayon daw kay Ginoong Pasta ay iisa ang maaring gumawa ng gayon - isang kaaway ni Don Timoteo o kaagaw ni Juanito.

Naroon sa bahay ng mga platero si Isagani.  Anang may-aring si Kapitan Loleng ay magtago si Isagani.

Ngumiti lamang si Isagani.

Nagpatuloy si Chikoy.  Dumating daw ang mga Sibil.  Wala namang mapagbintangan.  Si Don Timoteo lamang daw at si Simoun ang nangasiwa sa pag-aayos ng bahay na iyon.  Pinaalis daw ang lahat ng mga di kailangan sa imbestigasyon.

Naku, kung may isa man lang daw na nanigarilyo sa mga trabahador, sasabog ang buong daan ng Anlogue.  Kung sumabog daw ang mga pulbura ang noong gabi.

Nangatakot ang mga babae.  Naghulaan kung sino ang pinaghihinalaan.  Mga prayle.  Si Quiroga.  Isang estudyante.  Si Makaraig.  At tumingin si Kapitan Toringgoy kay Isagani.  Ani Chikoy:  ayon sa ilang kawani, si Simoun.   Nagtaka ang lahat.

Naalala ni Momoy, isang dumalo sa piging, ang pagalis ni Simoun sa bahay bago magsimula ang hapunan.

Si Simoun daw ay nawawala, patuloy ni Chikoy.  Kasalukuyang ito’y pinaghahanap ng mga Sibil.  Lalong nabuo sa isip ng mga kababaihan ang pagiging demonyo ni Simoun na nagkakatawang-tao.

Naalala uli ni Momoy ang pagkakaagaw sa ilawan ni Simoun na nuo’y namamatayan ng ningas.  Nagpayo’t dito sa silid ni Isagani.  Nagpatuloy si Chikoy. Tinataya raw ng mga maykapangyarihan na ang ilawan ay siyang magpapasiklab sa pulbura.

Nahintakutang gayon na lamang si Momoy.  Nguni’t nang makita ang kasintahang si Siensa na nakatingin sa kanya ay nagtapang-tapangang nagsabi:  Masama ang ginawa ng magnanakaw.  Mamatay sanang lahat!  Nag-antanda sa takot ang lahat ng matanda at babae.  Lumapit si Momoy kay Isagani.

Hindi nga mabuting kumuha ng di kanya.  Ani Isagani na mahiwang nakangiti.  Kung nalaman lamang ng magnanakaw na iyon kung ano ang nilalayon.  Kung siya sana ay nakapag-isip-isip tiyak na di niya gagawin ang gayon.  Pantayan man ng kahit ano.  Hindi ako tatayo sa kanyang kalagayan!

Saka nagpaalam si Isagani. Ngunit upang hindi na bumalik pa sa kanyang amain.

                                              Kabanata 38: Kasawiang-palad

Buong Luzon halos ang nilaganapan ni Matanglawin sa kanyang panunulisan.  Siya’y pumatay sa hukom pamayapa sa Tiyani, nanunog, nangulimbat.  Ngayo’y sa Batangas, bukas ay sa Kabite, di maglilipat-araw ay sa Tayabas, pagkatapos ay sa Panggasinan o sa Albay.  Laging naliligtasan ni Matanglawin ang mga habol sa kanya.  At sa kawalangkaya ng mga Sibil sa dumakip sa mga tulisan ay mga magsasakang walang sala ang kanilang dinarakip.

May anim o pitong magsasaka ang dinakip ng mga Sibil matapos ang isang pagsalakay ni Kabesang Tales.  Abut-siko at kabit-kabit ang gapos ng mga ito na inilakad nang tanghaling tapat sa kainitan ng Mayo walang sombrero at nakayapak.  Ang pawis nila’t alikabok ay nagpuputik sa kanilang mukha ang magkahalong poot at kawalang pag-asa.

Ni hindi nila mapahid ang mahapding pawis na sumisigid sa kanilang mga mata.  Kung may isang nabubuwal sa hapo at gutom ay hinahagupit silang lahat at ang nabuwal ay makakaladkad sa kanilang pagtakbo.  Sumisigaw ang nabuwal na patayin na siya.  Umiiyak.  Parang bata.  Isinusumpa ang oras ng kanyang pagsilang.

Nilalait pa sila ng mga Guwardiya Sibil.  Nguni’t may isang Sibil na tutol sa gayong pagmamalupit.  Nang di makatiis ay sumisigaw na rin ito sa mapagparusa:  Hoy, Mautang, bayaan mo silang magsilakad nang payapa!  Nagpakikilalang bago ka nga lamang Carolino patuya pang tugon ni Mautang.  Ano ba ang ginagawa ninyo sa mga bihag ng digma?  Pinakukundanganan namin.  Tugon ni Carolino:  Mangyari’y kaaway na nagsilaban ang mga iyon ang mga ito’y mga kababayan natin!  Ganti ng mapagpahirap.  At bumubulong kay Carolina: Ginaganyan natin iyan upang lumaban o tumakas at nang barilin na lamang natin.

Isang bilanggo ang sinumpong ng pagdumi o pag-ihi marahil at nakiusap na payagan muna siyang makatigil nang sandali.  Di siya pinayagan.  Mapanganib daw ang lugal na iyon.  Naliligid sila ng bundok.

Higit kang malupit pa kaysa mga Kastila, anang bihag.

Isang putok nang narinig.  Gumulong-gulong si Mautang tutop ang dibdib na nilabasan ng dugo sa bibig

Alto!  Sigaw ng kabong putlang-putla (matatapang lamang sa walang laban).  Isang putok pa at ang kabo naman ang tinamaan sa bisig at namaluktot sa sakit.

Itinuro ng kabo ang mga bilanggo.  Fuego! sigaw niya.  At ang mga bihag ay pinagbabaril.  Saka pa lamang lumaban ng putukan sa mga nasa batuhan sa bundok.  Ang mga nasa batuhan ay tinayang may tatatlong riple lamang.  Lumusob ang mga Sibil.  Ang unang umakyat patungo sa pinangungublihan ng mga di kilalang kalaban ay gumulong-gulong na pababa.

Hala, Carolino!  Nahan ang mabuti mong pagpapatama! pasigaw na wika ng kabo.

Isang lalaki ang biglang lumitaw sa ibabaw ng isang talampas.  Nagwawasiwas ito ng baril.

Paputukan! sigaw ng kabo kasabay sa pagmumura.

Tatlong kawal ang nangagputok.  Patuloy na may isinisigaw ang lalaki.  Hindi siya mauunawaan.Natigilan si Carolino. Parang nakilala niya iyon. Tinutukan siya ng baril ng kabo.  Ipinagbabaril sa kanya ang lalaki.  Tumalima si Carolino.  Gumulong at nawala sa talampas ang lalaki.  May isinigaw ito.  Natulig si Carolino.

Parang nagsitalilis ang mga nagtatago sa itaas.  Lumusob ang mga Sibil.  Isa pang lalaki ang lumitaw, sa talampas.  Iniamba ng lalaki ang sibat.  Pinaputukan siya ng mga kawal.  Nabulid ang lalaki.

Ang unang umabot sa kaitaasan ay may dinatnang matandang lalaking naghihingalo.  Binayuneta ito.  Di man lamang kumurap ang matanda.  Nakatingin kay Carolino.  Nakaturo ang daliri sa likod ng talampas.

Gulilat at putlang-putla si Carolino.  Nakilala niyang ang matanda’y ang ingkong niyang si Tandang Selo.  Nakita niyang ang mga nanlalalim na mata ng matanda ay mga salamin ng matinding hinanakit.  At nang mamatay ito ay patuloy na may itinuturo sa likod ng talampas.