KULUKABILDO: CUENTOS CORTOS (Sugilanong Bisaya)

Mikaela, ang magtutudlong timawa

Halad alang sa mga kugihan ug mapaningkamutong kabayn-an

'WHOOFSHH!!' sampalong sa hangin sa matag mananap nga nanlabang sa tulay nga hunasan nga bugtong nagsumpay ug agianan sa Sta. Rosa ug sa Pangan-an. Karung adlawa, Hunyo 27, 1972, nakatakna nga molabang ang upat ka magtutudlo nga gitugyanan sa tahas sa pagtudlo niining mga Isla sa Olanggo. Silang upat kay mga magtutudlo sa elementarya nga naghatag sa ilang panahon, kakugi ug kaugalingon alang sa pagpangalagad sa mga taga isla. Dili gayud nila buot nga motudlo aning lugara apan karun nga lima na katuig ang milabay sukad nga unang nadungog sa mga tinun-an niining mga islaha ang mga maayong pagtulon-an nga ilang gipa-ambit ug ang daw pagduha-duha nga pagtudlo niining lugara, paghigugma sa mga islahanon ang nagpabilin ug maoy tinubdan sa ilang kusog ug kakugi nga mopaambit sa ilang kahanas sa nagkalain-laing pagtulon-an.
Paraiso gayud kining lugara. Tulay nga ang lakangan puti ug pino nga balas, makauban mo pa sa paglugsong ang nagkada-iyang kinhason, lambay ug kagang nga nagdagan-dagan sa daw lapad nga 'playground'.

Nagpanghinam na sa baybay sa Sta. Rosa ang upat ka magtutudlo. Nagpa-abot lamang sila nga mo-ingun ang ilang iskort nga si Noy Isko nga arangan na ang panahon ug puwede na motabok. Sa pagtabok, kanunay lang gayud nga magdali, apan magbantay aron dili madag-ma, madakin-as o di kaha matunok sa mga ha-it ba kaha nga kinhason. Dali-an ang paglakaw samot na ug magsugod na og hampak ang balod gikan sa lawod ug kon makita nga nag-anam og saka ang tubig; signos kini nga padulong na ang takna sa taob ug kung dili ka gusto mabasa o ma-atrasaw sa pagkaligo, dali-an mo gayud ang paglabang.

Ang upat diay ka maestra mao silang Ma'am Tansya, banggi-itan sa Aritmetika ug maoy magtutudlo sa 'Grade 1-2'; Ma'am Monzon, maestra sa 'Grade 3-4' ug ang maayong tawo sa Ingles; Ma'am Tansing, maestra sa 'Grade 5' ug ang moyano-yano og usap sa mga pinulongang siyantipiko; ug si Ma'am Mikaela, maestra sa 'Graduating Class', hanas sa 'Sosyal Istadis' o Araling Panlipunan ug Filipino, ug maoy nahimong tigtambag usab sa mga tinun-an sa isla.

'Mga ma'am! Ali namo, linaw na ang agi-anan' matod pa Ni Noy Iko nga nagsul-ob gayud sa iyang 'best outfit'. MWF ni siya mag-outfit kay mao mani ang iskedyul sa paglabang sa mga maestra.
Talahuron kaayo ni ang mga maestra sa isla; pagtahud ug pagmahal maoy agi'g pasalamat nila sa paghigugma niining mga bantugan nga mga maestra.
Si Noy Iko lumad nga taga Pangan-an apan kanunay cya nga anaa sa Sta. Rosa tungod kay ang iyahang panginabuhian anaa man sa maong bahin sa Olanggo. Usa siya ka Panday-mason nga nagtrabaho isip tig-ayo sa mga gubang bahin sa Parokya ni San Agostin sa Sta. Rosa. Apan di man gayud kanunay nga naay trabaho-on sa parokya maong modalikyat sab siya sa pamankero padulong sa Isla. Dako ang iyang pagtratar ug pagtahud sa mga magtutudlo maong kon maabot na gani silang mga ma'am, mo hatag gayud siya sa iyahang panerbisyo nga libre kanila. Kung taob pasakyong libre sa banka ug kung hunas, tabangan sa pagsubay sa lapad nga hunasan ug kung anaa man gani mga kuha sama sa Sa-ang, Anduhaw, Mol-mol ug Pakol, iyaha gayud kining ipadala sa mga magtutudlo isip pabawon.
                      _ _ _ _ _  _ _ _ _ _ _  _ _ _ _ _ _
Nagmalipayon ug nagpanghinam ang mga magtutudlo nga makita ang mga tinunan sa Panganan. Sama nila, nagpanghinam usab ang mga bata kay mao intawon kana ang ilang kanunay nga pagdahum, ang makat-on ug makatungha. Lahi ang pangalimyun sa kasinatian sa pagtudlo sa Isla. Kon sa siyudad o sa Mactan, ang mga tinunan kay sagad laag ug hudyaka maoy gipangita, silang taga Isla, seryoso nga motungha kay lagi ganahan makat-on. Masabtan lang sad nato ngano nga ganahan gayud sila motungha, tungod kay ganahan sila nga pinaagi sa edukasyon, mahalikay sila sa panamastamas ug pamintaha sa uban. Kasagaran man gud basta 'no read, no write' tikasan sa mga bintahuso nga mga nilalang samot na ug kabahin sa salapi ug kahimanan. Ganahan usab sila nga pinaagi sa pagtungha, matabangan nila ang ubang taga Isla aron sa paghimog tunhay ug arangan nga islahanong kahimtang.
Samtang naglakaw ang mga magtutudlo, makita mo gayud ang gagmay nga mga daw hurmigas nga nagpaabot sa Panganan, mao kadto ang ilahang mga tinun-an. Mipahiyom ang mga magtutudlo daw nawala tanang kakapoy, kala-ay ug mga hagulo dangat sa problema.
Daghan ug apan kung motudla ka aning panahona dinhi sa Isla o sa bisag asa nga publikong tungha-an kay ang sweldo mo-abot duha o tulo pa kabuwan ang molabay. Maong si Mikaela intawon, nabulit sa utang. Matag semana, iyahang sugu-on si Tina, iyahang kinamaguwangang anak, sa pagbisita o du-aw ni Ma'am Restituta aron sa pagutang og salapi alang sa sustento sa semanahonong gastu-an. Mao sab kini ang opisyo sa mga magtutudlo matag semana, mo duaw sa balay ni Ma'am Restituta sa may Punta Rizal, Opon, aron sa pagutang. Dugay intawon kaayong hinuwat ni Tina nga tagdon siya, paabuton pa nga mahuma'g paniudto bag-o siya tagdon. Naa siya'y upat ka anak, puros babaye, ang iyahang bana adunay gihambim nga sakit ug wa pa kini nila masuta kay wala paman sila nakapadiyagnosis sa Doctor. Nagplano siya nga dad-on sa siyudad ang iyahang bana aron masuta gayud kung unsaang sakit niini. Apan matag sweldo, magminghoy siya kay mahurot man ug kaltas ang iyahang sweldo sa iyahang mga gipangutangan. Ang mahibilin, sinsilyo na lamang.
Sa takna sa ilahang pagtabok nianang adlawa, likod sa iyahang mga tam-is nga pahiyom mao ang nagkaguliyang nga emosyon. Wa siya kasabot og kon ngano apan bisan sa unsa pang paagi sa paglimod sa emosyon, di gayud kini mawagtang.
Nakatabok na sila sa Isla, gisugat sa mga tinun-an, pagkahuman sa klase, gidalit sila ug paniudtong gi-andaman gayud sa pamilya sa mga tinun-an. Sa Lamesa, puwerte ka abunda sa Sa-ang nga hilabihang pagkadako-a, ang Swaki ug Donsul, naa sa'y inun-unan nga Bongon ug sinugbang Anduhaw. Lambay ug Nokus pa'y imo ay, puwerteng tamboka. Mao kini ang tipik nga kaon sa Isla, yano ug uyamot man ang tawo dinhi, apan Paraiso gayud, abunda sa gasa sa Dagat ug puno sa mga mahigugmaong tawo, isog lang mo-istoria. Apan ang tanang kalipay, nahugno.
'Ma'am Mikaela! Ma'am! Naay nangita nimo taga Opon!' matud pa sa inahan sa usa ka bata. Si Flor kadto, iyahang igsu-on. Gibungat niini nga si Cresencio, bana ni Ma'am Mikaela, mitaliwan na pagkagahapon. Gidali daw sa Ospital didto sa Jones apan wa na gyud daw kini kaabot. Sakit sa kidney ang gikamatyan. Midanguynguy sa paghilak si Mikaela ug gigakos sa iyahang mga kauban.