Ave Varsovia - morituri te salutant!

Starówka w ogniu i boju (aneks informacyjny)

Obrona Starego Miasta rozpoczęła się 7 sierpnia 1944 r. i trwała do 2 września 1944 r. Siły polskie na tym odcinku Powstania Warszawskiego stanowiło ok. 7200 z 9000 żołnierzy Grupy „Północ" Armii Krajowej (dowódca: płk Karol Ziemski ps. „Wachnowski"). Od 11 sierpnia 1944 r. do walczących dołączyły pododdziały Zgrupowania AK „Radosław".

Dowódca obrony Starówki miał zamiar prowadzić działania dwutorowo: z jednej strony aktywna obrona dzielnicy, z drugiej – starać się o uzyskanie połączenia bojowego z Żoliborzem i Puszczą Kampinoską, gdzie stacjonowały pozostałe podległe jego rozkazom jednostki AK. Dla Niemców zdobycie Starego Miasta miało znaczenie strategiczne – wywalczenie szerokiego dostępu do rzeki Wisły (szczególnie na odcinku wiodącym od mostu średnicowego do mostu Kierbedzia) pozwoliłoby na trwałe zabezpieczenie tyłów wojsk niemieckich stacjonujących na prawym brzegu Wisły.

7 sierpnia 1944 r. pułk SS Oskara Dirlewangera przeprowadzał szturmy na polskie pozycje w rejonie placów Bankowego, Teatralnego i Zamkowego. Równolegle Niemcy po zakończeniu walk o wolskie cmentarze, atakowali Muranów. Do 17 sierpnia 1944 r. Niemcy zdobyli jedynie okolice Placu Bankowego i ruiny Zamku Królewskiego. 19 sierpnia, po bezskutecznej dzień wcześniej propozycji kapitulacji, niemiecka Grupa Bojowa „Reinefarth" rozpoczęła szturm generalny na Stare Miasto. Po 20 sierpnia 1944 r. Niemcy, widząc rosnące straty w swoich szeregach wskutek fanatycznego oporu polskich powstańców, zmienili taktykę. Zamiast ataku frontalnego na całym odcinku zajmowali metodycznie poszczególne punkty oporu, łamiąc je za pomocą min samobieżnych „Goliat", dział pancernych, artylerii i samolotów. Zmiana taktyki Niemców odniosła pożądane efekty: 20 sierpnia 1944 r. Niemcy zdobyli Pałac Mostowskich, w noc z 20 na 21 sierpnia 1944 r. – Muranów, 22 sierpnia 1944 r. – Arsenał, 24 sierpnia 1944 r. – część ruin szpitala Jana Bożego, 28 sierpnia 1944 r. – gmach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych, ruiny Katedry św. Jana i sąsiedni kościół oo. Jezuitów, a 1 września 1944 r. Niemcy zajęli większość Nowego Miasta i przejściowo Rynek Starego Miasta.

Pod koniec sierpnia 1944 r. siły obrońców Starego Miasta stopniały do 2000 żołnierzy. Sytuacja była coraz gorsza: brakowało amunicji, żywności i lekarstw, głód, pragnienie i coraz większa liczba zabitych i rannych wskutek ataków niemieckiego lotnictwa i artylerii. Próby połączenia się Starówki z Żoliborzem i Puszczą Kampinoską zakończyły się niepowodzeniem. Nie udała się również próba ataku oddziałów AK ze Śródmieścia i Starego Miasta na Plac Bankowy i Hale Mirowskie celem ewakuacji powstańców i cywili. 1 września 1944 r. powstańcy utrzymali do ostatniej chwili wejścia do kanałów, dzięki czemu udało się kanałami ewakuować ok. 4500 żołnierzy Armii Krajowej do Śródmieścia i 800 – na Żoliborz.

2 września 1944 r. Stare Miasto zostało zajęte przez Niemców. Wg różnych szacunków Niemcy wymordowali od 3 do 7 tysięcy rannych powstańców i cywilów, a dziesiątki tysięcy z nich pośród mordów, rabunków, bicia i gwałtów zostało wypędzonych z Warszawy.