Ave Varsovia - morituri te salutant!

Pożegnanie z Warszawą (aneks informacyjny)

Od pierwszych dni Powstania Warszawskiego trwał exodus ludności cywilnej. Pomimo, że Niemcy oficjalnie zapewnili, iż wysiedlenia cywili mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa poprzez usunięcie ich ze strefy działań wojennych, to okupantom zależało na zgromadzeniu i wykorzystaniu Polaków w charakterze niewolniczej siły roboczej oraz ograbieniu i zburzeniu Warszawy.

Wysiedlanie ludności Warszawy przebiegało etapami od 7 sierpnia do 10 października 1944 r. Przebieg wypędzania mieszkańców poszczególnych dzielnic można prześledzić na podstawie kalendarium napływu transportów do obozu przejściowego Dulag 121 w Pruszkowie: 7-8 sierpnia 1944 r. z Woli, 9-14 sierpnia 1944 r. z Ochoty, 22 sierpnia 1944 r. z Sielc i Mokotowa, 24 sierpnia 1944 r. z okolic Krakowskiego Przedmieścia, 31 sierpnia-5 września 1944 r. ze Starego Miasta, 2-3 września 1944 r. z Sadyby, 5-9 września 1944 r. z Powiśla, 12-17 września 1944 r. z Bielan i Marymontu, 14-23 września 1944 r. z Powiśla Czerniakowskiego, 25-28 września 1944 r. z Górnego Mokotowa, 28 września-1 października 1944 r. z Żoliborza i 2-10 października 1944 r. ze Śródmieścia. Od 15 sierpnia do 9 września 1944 r. Niemcy objęli wywózkami na roboty przymusowe do III Rzeszy ludność prawobrzeżnej Pragi.

Schemat wysiedlania cywili przebiegał jednakowo: po opanowaniu dzielnicy siły niemieckie i kolaboracyjne wypędzali z domów i schronów polskich cywilów, czemu towarzyszyły krzyki, gwałty, bicie, zabijanie stawiających opór i okradanie ze wszystkich przedmiotów osobistych o cennej wartości. Po zgromadzeniu ludności była ona spędzana do prowizorycznych obozów i punktów zbornych znajdujących się w obrębie Warszawy (m.in. kościół św. Wojciecha na Woli, teren targowiska warzywnego „Zieleniak" na Ochocie, koszary i więzienie niemieckie na Mokotowie, tor wyścigów konnych na Służewcu, siedziba Gestapo w Alei Szucha, gmach Muzeum Narodowego i budynki Uniwersytetu Warszawskiego, okolice Moczydła oraz teren tartaku na Okęciu). W wyżej wymienianych punktach Niemcy „selekcjonowali" wysiedleńców z przeznaczeniem na wywózkę do Pruszkowa i innych obozów przejściowych.

Zarówno w trakcie wypędzania ludności cywilnej, jak i w punktach zbornych, funkcjonariusze specjalnego komanda niemieckiej policji bezpieczeństwa Sipo (zwanego Sonderkommando „Spilker") wyłapywali z tłumu i zabijali cywilów uznanych za „niepożądane": przedstawicieli inteligencji, księży, powstańców bądź osoby podejrzane o udział w Powstaniu oraz Żydów. Egzekucje były wykonywane w okolicach zakładów garbarskich Pffeifera przy ul. Okopowej na Woli oraz w tzw. „dzielnicy policyjnej" – okolice siedziby Gestapo przy al. Szucha. W tych miejscach śmierć z rąk niemieckich okupantów łącznie poniosło od 10 do 15 tysięcy ludzi.